🔹 مقدمه

در تولید قطعات بتنی و اجرای سازه‌های درجا، جداسازی آسان و بدون نقص بتن از قالب، یک ضرورت حیاتی است. کیفیت سطح بتن، دوام قالب و کاهش زمان و هزینه تعمیرات به شدت تحت تأثیر انتخاب و مصرف صحیح روغن قالب (Mould Release Agent) قرار دارد.

استاندارد ACI 347 تحت عنوان "Guide to Formwork for Concrete" یکی از معتبرترین منابع در این حوزه است که در بخش ۴.۴ به‌طور مستقیم به موضوع روغن قالب می‌پردازد و نکات کلیدی در زمینه انتخاب، عملکرد و کاربرد صحیح این مواد را ارائه می‌دهد.

در این مقاله، محتوای ACI 347 را مبنای تحلیل قرار می‌دهیم و با ترکیب آن با تجربیات صنعتی و معرفی محصولات منتخب، به راهنمایی جامع برای مهندسین، تولیدکنندگان قطعات پیش‌ساخته و مسئولین کنترل کیفیت خواهیم رسید.

🔹 ۱. نقش روغن قالب در اجرای بتن

روغن قالب یا رهاساز بتن ماده‌ای است که روی سطح قالب اعمال می‌شود تا از چسبیدن بتن به قالب جلوگیری کرده و سطح بتن را صاف و یکنواخت کند. عملکرد صحیح آن باعث:

• جلوگیری از پوسته‌شدن و کندگی سطح بتن
• افزایش عمر قالب
• کاهش زمان پاک‌سازی قالب
• بهبود کیفیت بصری سطح بتن (ویژه قطعات اکسپوز و پیش‌ساخته)
• می‌شود.

🔹 ۲. تقسیم‌بندی روغن قالب در ACI 347

در بند 4.4 از ACI 347، دو نوع عمده مواد پوششی معرفی شده‌اند:

✅ الف) Form Coatings (پوشش قالب)

این مواد معمولاً به‌صورت دائمی یا نیمه‌دائمی روی سطح قالب اعمال می‌شوند و هدف آن‌ها بیشتر افزایش مقاومت سطح قالب در برابر رطوبت، نفوذ سیمان و تغییر رنگ بتن است. پوشش‌های قالب معمولاً در کارخانه اجرا می‌شوند و ممکن است خواص ظاهری بتن را تحت تأثیر قرار دهند.

✅ ب) Release Agents (روغن رهاساز قالب)

این گروه از مواد، متداول‌ترین نوع روغن قالب هستند که در هر سیکل بتن‌ریزی، قبل از ریختن بتن روی قالب پاشیده یا مالیده می‌شوند. این مواد می‌توانند:

• پایه نفتی، آبی، گیاهی یا شیمیایی داشته باشند
• به‌صورت فیزیکی (ایجاد فیلم لغزنده) یا شیمیایی (واکنش با آهک آزاد بتن) عمل کنند
• بسته به نوع قالب (فلزی، چوبی، کامپوزیتی) انتخاب شوند

در استاندارد تأکید شده است که انتخاب نوع ماده باید مطابق با جنس قالب، شرایط آب‌وهوایی، ظاهر نهایی مورد انتظار بتن و حساسیت‌های زیست‌محیطی صورت گیرد.

🔹 ۳. نکات کلیدی در انتخاب و استفاده از روغن قالب (بر اساس ACI 347)

⚙️ سازگاری با قالب

• قالب‌های چوبی معمولاً نیاز به روغن با چسبندگی بیشتر دارند
• قالب‌های فلزی نیازمند روغن‌هایی با ویسکوزیته پایین‌تر و پایداری دمایی بالا هستند

🌡️ شرایط دمایی و رطوبتی

• در شرایط دمای بالا (مثلاً بخاردهی قطعات پیش‌ساخته)، روغن نباید بخار سمی یا آلاینده تولید کند
• در مناطق مرطوب، استفاده از روغن‌های امولسیونی (پایه آب) مزیت دارد

🎯 عملکرد روی سطح بتن

• روغن باید فیلم یکنواخت و نازکی ایجاد کند
• از چسبیدن بتن، ایجاد لکه یا حفره‌های سطحی جلوگیری کند
• بر رنگ بتن (مخصوصاً در بتن اکسپوز) اثر منفی نداشته باشد

🧪 تأثیر بر لایه‌های بعدی

• برخی روغن‌ها می‌توانند باعث کاهش چسبندگی رنگ، ملات ترمیمی یا پوشش‌های آب‌بند شوند
• توصیه می‌شود پیش از اجرا، آزمون چسبندگی یا جذب سطحی انجام شود

📋 پیروی از دستورالعمل سازنده

در ACI 347 به‌صراحت ذکر شده است که:

"Release agents should be applied according to manufacturer’s recommendations, and pretesting on representative surfaces is advisable."

یعنی همواره باید طبق توصیه کارخانه سازنده عمل کرد و در پروژه‌هایی که حساسیت ظاهری دارند، پیش‌آزمایش الزامی است.

🔹 ۴. کاربرد ویژه روغن قالب در قطعات پیش‌ساخته

در قطعات پیش‌ساخته، سطح بتن نه‌تنها از لحاظ مهندسی بلکه از نظر زیبایی‌شناسی نیز بسیار مهم است. روغن قالب در این کاربردها باید:

• قابلیت اجرا در شرایط بخاردهی و گرما را داشته باشد
• لکه، رد جریان، حفره یا تغییر رنگ ایجاد نکند
• قابل استفاده با قالب‌های خاص مثل فایبرگلاس یا قالب‌های پلیمری باشد
• فاقد بو یا اثر آلرژی‌زا برای اپراتورها باشد (در کارخانه‌های بسته)

در صورت انتخاب نادرست روغن قالب، می‌تواند موجب ایجاد حفره‌های ریز، ترک‌سطحی، یا عدم چسبندگی در پوشش‌های نهایی گردد.

🔹 ۵. معرفی روغن‌های قالب Strumix

شرکت Strumix دو محصول تخصصی و متنوع برای کاربردهای مختلف در زمینه روغن قالب بتن تولید می‌کند که هر دو با الزامات ACI 347 هماهنگ هستند:

🟡 Strumould SLV

• نوع: روغن رهاساز قالب بر پایه حلال‌های سبک
• ویژگی‌ها:
• ویسکوزیته پایین برای پاشش آسان
• عملکرد عالی در دمای بالا و شرایط کیورینگ بخار
• مناسب برای قالب‌های فلزی، پلاستیکی و چوبی
• ضد چسبندگی بالا و تولید سطح صاف و بدون حفره
• مناسب برای: تولید قطعات پیش‌ساخته صنعتی، مخصوصاً در دمای بالا یا بخاردهی

📎 مطابق با توصیه ACI 347 برای release agentهای پایه حلال، در قالب‌هایی که نیاز به روانی بیشتر و چسبندگی کمتر دارند.

🔵 Strumould WRA

• نوع: روغن قالب بر پایه آب (امولسیونی)، دوستدار محیط زیست
• ویژگی‌ها:
• فاقد بو و گاز سمی
• قابل استفاده در فضاهای بسته یا کم تهویه
• مناسب برای قالب‌های چوبی، فلزی و پلاستیکی
• اثر لکه‌گذاری کم روی سطح بتن
• مناسب برای: بتن اکسپوز، قطعات با حساسیت ظاهری بالا، شرایط ایمنی بالا

📎 طبق ACI 347 گزینه ایده‌آل برای کاربری در قطعات ظریف با حساسیت رنگ و ظاهر.

✅ نتیجه‌گیری

استاندارد ACI 347 تأکید دارد که انتخاب، کاربرد و ارزیابی روغن قالب باید به‌عنوان بخشی از طراحی سیستم قالب‌بندی در نظر گرفته شود، نه یک تصمیم جانبی. روغن قالب مناسب می‌تواند کیفیت بتن را ارتقا دهد، عمر قالب را افزایش دهد و بهره‌وری تولید را بالا ببرد.

دو محصول Strumould SLV و Strumould WRA نمونه‌هایی از راهکارهای صنعتی مدرن هستند که با رعایت اصول فنی و توصیه‌های ACI طراحی شده‌اند و می‌توانند در تولید قطعات بتنی و پیش‌ساخته، پاسخگوی نیازهای مهندسین و تولیدکنندگان باشند.