مقدمه

بر روی بسیاری از بسته‌بندی‌ها و برچسب‌های افزودنی‌های شیمیایی بتن، عبارت «فاقد یون کلر» یا chloride free دیده می‌شود. در نگاه اول، این جمله به نظر درست و حتی اطمینان‌بخش می‌رسد. اما اگر کمی با دقت علمی، زبانی و استانداردی به آن بنگریم، درمی‌یابیم که این عبارت در بسیاری موارد از نظر تخصصی صحیح نیست و باید اصلاح شود.

۱. کلر یا یون کلرید؟ تفاوت بنیادین

کلر (Chlorine) یک عنصر شیمیایی با نماد Cl است. در دمای معمولی به صورت گازی زرد-سبز، بسیار سمی، خورنده و با بوی تند وجود دارد. این عنصر در طبیعت آزاد یافت نمی‌شود، زیرا به شدت واکنش‌پذیر است.

یون کلرید (Chloride ion) با نماد Cl⁻، شکل پایدار و یونی کلر است که در بسیاری از ترکیبات معدنی و محلول‌ها وجود دارد (مثل نمک طعام NaCl). این یون در بسیاری از کاربردها بی‌خطر است، اما در بتن مسلح می‌تواند عامل آغاز و تسریع خوردگی میلگردها شود.

در بتن، عامل مضر گاز کلر نیست، بلکه یون کلرید محلول است که می‌تواند به فولاد مسلح برسد و فیلم پاسیو محافظ روی آن را تخریب کند.

۲. اثر یون کلرید در بتن مسلح

مطابق تحقیقات و استانداردهای بین‌المللی (مثل ASTM C1152 و BS EN 480-10)، حضور یون کلرید بیش از حدود مجاز، منجر به:

• شکستن لایه‌ی اکسید محافظ روی میلگرد
• شروع فرآیند خوردگی گالوانیکی
• انبساط محصولات خوردگی (زنگ آهن) و ایجاد ترک و پوسته‌شدگی
• کاهش شدید عمر مفید سازه به‌ویژه در محیط‌های ساحلی یا با سیکل تر و خشک

به همین دلیل، در آیین‌نامه‌ها (مثل ACI 318 و EN 206) مقدار مجاز کلرید محلول در بتن به‌طور دقیق تعیین شده است.

۳. چرا اشتباه «کلر» به جای «کلرید» رایج است؟

زبان غیرتخصصی

در گفتار روزمره و حتی برخی مکاتبات صنعتی، واژه «کلر» رایج‌تر و ساده‌تر است. به همین دلیل، افراد به‌جای «کلرید» که تخصصی‌تر است، از «کلر» استفاده می‌کنند.

ترجمه نادقیق

در انگلیسی، “chloride” به معنای «کلرید» است. اما گاهی به اشتباه به «کلر» ترجمه می‌شود، چون هر دو از ریشه‌ی یکسان (Chlor-) می‌آیند.

بی‌توجهی به اثر فنی واژه‌ها

برخی تولیدکنندگان تصور می‌کنند تفاوت این دو واژه اهمیتی ندارد، در حالی که در متن استانداردها و برچسب‌گذاری‌ها، انتخاب واژه صحیح می‌تواند مانع از برداشت اشتباه شود.

۴. الزامات استانداردی در برچسب‌گذاری

• واژه صحیح در فارسی: «فاقد یون کلرید»
• واژه صحیح در انگلیسی: Chloride-free
• بر اساس EN 934-2 (استاندارد افزودنی‌های بتن)، تولیدکننده موظف است مقدار کلرید محصول را اعلام کند و در صورت پایین بودن از حد مجاز، می‌تواند برچسب chloride-free درج کند.
• آیین‌نامه‌های داخلی (مثل مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان) نیز این تمایز را تأیید می‌کنند.

نتیجه‌گیری

تمایز میان کلر (Chlorine) و کلرید (Chloride) تنها یک موضوع زبانی نیست، بلکه تفاوتی بنیادی با پیامدهای جدی در دوام سازه‌های بتنی و اعتبار فنی مستندات دارد. کلر به‌عنوان یک گاز سمی در صنعت بتن تقریباً وجود خارجی ندارد، اما یون کلرید محلول می‌تواند به‌سرعت فیلم پاسیو محافظ میلگردها را تخریب کرده و آغازگر خوردگی فولاد باشد؛ فرآیندی که منجر به کاهش چشمگیر عمر مفید سازه، افزایش هزینه‌های تعمیرات و حتی بروز خطرات ایمنی می‌شود.

به همین دلیل، استانداردهای معتبر بین‌المللی (مانند ACI 318، EN 206 و EN 934-2) به‌طور شفاف به حد مجاز کلرید اشاره می‌کنند و الزام می‌دارند که برچسب‌گذاری افزودنی‌های بتن با استفاده از عبارت دقیق Chloride-free انجام شود. استفاده از واژه‌ی نادرست «کلر» به‌جای «کلرید» نه‌تنها می‌تواند موجب برداشت نادرست مصرف‌کننده شود، بلکه ممکن است از نظر انطباق با الزامات قانونی و فنی نیز مشکل‌ساز باشد.

بنابراین، دقت در انتخاب واژه نه یک موضوع جزئی، بلکه بخشی از فرهنگ‌سازی علمی و مسئولیت فنی تولیدکنندگان و مهندسان است. رعایت این دقت، گامی کوچک ولی مؤثر در جهت ارتقای کیفیت ارتباطات فنی، جلوگیری از خطاهای اجرایی، و افزایش اعتماد بازار به محصولات خواهد بود.